ارزیابی چرخه حیات (LCA) چیست ؟
مقدمه
ارزیابی چرخه حیات به سال 1969 برمی‌گردد و برای اولین بار این تحلیل بر روی ظروف نوشیدنی که کمترین تاثیر سوء را بر منابع طبیعی و محیط زیست دارند، انجام گرفت. دراین تحقیق اثرات زیست محیطی مشخص نشد اما مستندسازی جریان‌های انرژی و ماده را به دنبال داشت. بعد ازآن ارزیابی چرخه حیات با تمرکز بر فهرست برداری از عرضه و تقاضای انرژی برای سوخت‌های فسیلی و سوخت‌های جایگزین تجدیدپذیر، گسترش یافت.LCA به طور دقیق اثرات مستقیم محصول را بررسی نمی‌کند بلکه با داشتن نگاه بیرونی، به بررسی انرژی و منابع طبیعی ورودی پرداخته ودر جهت بهسازی محبط زیست گام بر می دارد.
تعریف ارزیابی چرخه حیات
بر طبق تعریف جامعه سم‌شناسی و علوم شیمی محیط زیست (SETAC) ارزیابی چرخه حیات به صورت ذیل تعریف شده است:
« فرآیندی هدفمند جهت سنجش فشارهای زیست محیطی مربوط به محصول، فرایند یا فعالیت توسط شناسایی و کمی‌سازی انرژی و مواد مورد استفاده و پسماندهای رها شده به محیط زیست . فرآیندی که به ارزیابی انرژی و مواد به کار گرفته شده و آزاد شده به محیط زیست می پردازد. فرایندی درجهت بهسازی محیط زیست که این ارزیابی شامل کل چرخه حیات محصول، فرایند، فعالیت، بهره‌برداری و فراوری مواد خام، بازسازی، انتقال و توزیع، بکارگیری، کاربرد مجدد،نگهداری، بازیافت و دفع نهایی می باشد».
سازمان ISO نیزارزیابی چرخه حیات را این چنین تعریف می‌کند:
«مجموعه‌ای سیستماتیک از رویه‌ها برای گردآوری و بررسی ورودی‌ها و خروجی‌های مواد و انرژی و اثرات محیط زیستی که مستقیماً به عملکرد محصولات و خدمات در سرتاسر چرخه حیات آنها برمی‌گردند». این هدف از طریق مراحل زیر محقق می‌گردد:
در ارزیابی چرخه حیات محصول، سه مولفه اصلی وجود دارد که شامل تحلیل موجودی، ارزیابی اثرات و ارزیابی بهینه‌سازی می باشد. ارزیابی چرخه حیات روشی است که تولید کننده را مسئول محصول تولیدی خود می‌کند. این ارزیابی یک نظام طراحی را تحمیل می‌کند که بر اساس آن، طراح از طریق سنجش نیاز محصول به منابع محدود، انرژی و الزامات دفع در هر مرحله از حیات آن، بر طراحی گزینه‌ای تمرکز دارد که دارای اثرات زیستی محیطی است و در این طرح بر اثرات محیط زیستی شامل بهره‌برداری و استفاده از منابع طبیعی، آلودگی هوا، خاک، آب ، صدا ، مباحث مرتیط با بهداشت و ایمنی در هر مرحله از چرخه حیات محصول ،تاکید می گردد.
تحلیل موجودی چرخه حیات
هدف از تحلیل موجودی چرخه حیات، کمی‌سازی انرژی و اثرات زیست محیطی ودیگر مواد آزاد شده به محیط است که در طول چرخه حیات محصول، فرایند یا فعالیت و در داخل مرز سیستم به وجود می آیند. غالبا تخمین هزینه‌های مربوط به اثرات محیط زیست شامل هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم اعم از هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی می باشد. به منظور انجام تحلیل موجودی چرخه حیات، ضروری است فشارهای وارده بر محیط زیست رابه واحدهای عملیاتی مرتبط نمود.و این تحلیل باید قابل سنجش باشد. برای مثال، به منظور کمی سازی پسماندها یا مصرف مواد خام و انرژی به یک سنجش استاندارد شده نیاز است. به عنوان مثال انتشار کربن در اتمسفر را بر حسب تن متریک یا به ازای وزن واحد پسماند جامد از یک موقعیت جغرافیایی خاص، سنجید. واحد عملیاتی باید اطلاعات مربوط به ترکیب پسماند هم از لحاظ نوع ماده و هم وزن مربوطه را فراهم نماید .
تحلیل موجودی لازمه LCA است.به عبارتی یک فرایند نرمال تولید، شامل سه بخش ورودی، تبدیل و خروجی است. هر کدام از این بخشها یک منبع اصلی برای بروز اثرات زیست محیطی و مواد آزاد شده به محیط هستند. با بررسی هر کدام از این مراحل، می‌توان فرایند گردآوری داده‌ها (کمی سازی ) را امکان پذیرکرد.این سه بخش عبارتند از:
1- ورودی :این مرحله شامل ورود مواد خام و منابع انرژی است. ورودی می‌تواند به شکل مواد تغییر یافته سایر فرایندها باشد. برای مثال، یک محصول بازیافت شده ممکن است منبع ماده خام برای تولید محصول جدید یا محصول نیمه کامل از منابع تولید مختلف باشد.
2- تبدیل :این مرحله، فرایند تبدیل ورودی به خروجی مطلوب و مورد نظر است. تبدیل شامل مصرف انرژی و گردش اطلاعات نیز می باشد. به علاوه پسماندها از طریق این فرایند ایجاد می‌شوند.
3- خروجی :خروجی ممکن است به شکل محصول نهایی باشد که به مشتری عرضه می‌گردد یا به شکل محصول نیمه کاملی باشد که ورودی فرایند دیگری است.در این مرحله دو نوع نتیجه قابل انتظار است. نخست، محصولاتی که با رهنمودهای کیفی مطابقت دارند و دوم آنهایی که از نظر الزامات کیفی با شکست مواجه شده‌اند. بنابراین در این مرحله پتانسیل ایجاد ضایعات وجود دارد.
بنابراین باید توجه داشت که این سه مرحله فرایند تولید، باید به منظور تهیه فهرستی از مواد خام به کار رفته و مصرف انرژی و همچنین مواد آزاد شده به محیط، مورد ارزیابی قرار گیرند. امروزه یکی از استراتژی‌های داشتن صنعت آگاه به محیط زیست، یافتن بهترین گزینه‌ها درجهت کاهش بروز اثرات سوء زیست محیطی حاصل ازفرایند تولید می باشد .
